Węgierski gulash

W dzisiejszej odsłonie przedstawimy najdroższym czytelnikom Węgry -Republika Węgierska, niewiele większa od Portugalii, położona jest w Europie Środkowej na terenie Niecki Karpackiej. Przez jej środek przepływa Dunaj (długość odcinka węgierskiego wynosi 417 km), który dzieli państwo na dwie części: tę obejmującą południową część pasma Karpat oraz tę obejmującą Wielką Nizinę Węgierską.
Drugą wielką rzeką Węgier jest Cisa (Tisza – 598 km długości), która przepływa przez Wielką Nizinę Węgierską około 100 km na wschód od Dunaju. Wspomniana nizina wznosi się zaledwie 200m n.p.m. i, prawie niezalesiona, przypomina stepy ukraińskie. Jednocześnie jest krainą obfitującą we wszelkiego rodzaju florę i faunę charakterystyczną dla terenów bagiennych, a na jej terenie utworzono wiele parków narodowych i krajobrazowych.
Węgry to również kraj gór, choć nie są one wysokie i rzadko ich szczyty wznoszą się wyżej niż 1000m n.p.m. Na zachód od Dunaju znajduje się tzw. Średniogórze Zadunajskie, gdzie do najważniejszych pasm należą: Kesztelhely, Bakony, Pilis i Visegrád; natomiast na wschód od tej rzeki leży Średniogórze Północne, z najważniejszymi pasmami: Börzsöny, Mátra, Cserehát i Zempléni.
Nie można oczywiście zapomnieć o krainie zwanej Zadunaje, rozciągającej się na zachód od Dunaju aż po Austrię. To właśnie w jej centrum leży najcieplejsze jezioro Europy – Balaton. Pokrywa prawie 598 km2, przy czym jego średnia głębokość nie przekracza 3m – w najgłębszym miejscu dno obniża się do 11,5m. Nie trzeba chyba dodawać, że jego brzegi oblegane są latem zarówno przez samych Węgrów, jak i wielu cudzoziemców.
Charakterystyczne dla węgierskiej kuchni potrawy są sycące, doprawione do smaku mieloną papryką, cebulą, pomidorami, zieloną papryką. Jest to słynny gulasz węgierski, paprykarz z kurczaka z kluseczkami i gołąbki.
Spośród zup specjalnością węgierską jest zupa rybna i rosół Ujhazy.
Słynne są kluski z twarogiem, strudla nadziewana wiśniami, twarogiem, makiem, ciastko somlońskie czyli Somlói galuska. Zazwyczaj pierwszym daniem jest zupa, a po niej danie główne i deser.
Węgierskie piwa: Dreher, Aranyaszok, Kobanyai, Soproni, Bak.
Najsłynniejszym szampanem węgierskim jest Torley, ale są i inne równie smaczne i znane. Przykładem, jak duże znaczenie odgrywają w życiu Węgrów dobre posiłki i wina, są niewątpliwie związane z nimi imprezy. Odbywają się konkursy gotowania zupy rybnej, konkursy robienia kiełbas, festiwale cebuli i papryki, dni jabłek, arbuzów, festiwal czereśni, nie omijając oczywiście wesołych uroczystości winobrania oraz festiwali wina i szampana.
Węgry kojarzą się zawsze z Tokajem, jednym z tych prawdziwie legendarnych win świata, o którym łacińska maksyma mówi: „Vinum regnum, rex vinorum” (wino królów, król win). Tymczasem Węgry szczycą się całą masą innych znakomitych win. Kraj ten posiada przecież największy areał winnic w Europie Wschodniej. Na 120 000 ha uprawia się tu winorośl, dającą rocznie 5 mln hektolitrów win, z czego 60% białych rislingów o potężnym bukiecie. Naturalnemu ukształtowaniu kraju odpowiadają cztery duże regiony winiarskie.

Tokaji (zwany również Tokay) białe wino z Węgier, produkowane jest w regionie Tokai-Hegyalja na północnym wschodzie kraju, w 28 miejscowościach, włączając w to sam Tokaj, z odmian Furmint i Harslevelu. Kiedy mniej niż połowa danej winnicy jest opanowana przez botrytis, wszystkie grona są zbierane razem i używane do wytwarzania Szamorodni, które może być wytrawne lub słodkie w zależności od zawartości cukru w gronach. Najsłynniejszym gatunkiem jest Tokaji Aszu.W okresie zbioru zaatakowane przez botrytis (zwane Aszu) są trzymane oddzielnie, podczas gdy reszta jest poddana wspólnej fermentacji, dającej wino przechowywane w 136 – litrowych beczkach. Grona Aszu są zgniatane na miazgę, którą zalewa się winem podstawowym. Gatunek wina zależy od ilości cebrzyków winogron Aszu (cebrzyk – puttonyos – putton) użytych na jedną beczkę wina podstawowego: przeciętnie tokaj Aszu jest oznaczony jako 3,4 lub 5 – puttonowy. Dzień lub dwa po zmieszaniu wina podstawowego i gron Aszu, mieszanka jest prasowana i leżakuje w beczce przez okres od czterech do sześciu lat. W piwnicach jest poddawana działaniu grzyba podobnego do flor w Sherry. Uzyskany trunek ma barwę blado – do ciemnobursztynowej, pozostawia na podniebieniu aromat rodzynek i jabłek. Tokaji Aszu Eszenica jest to Aszu o więcej niż sześciu puttonach. Tokaji Eszenica jest niezwykle rzadkim winem produkowanym z soku winogron Aszu; fermentuje latami, osiągając często zaledwie parę procent alkoholu. Tradycyjnie podawano go jedynie królom i cesarzom na łożu śmierci; przy tej okazji wymagano odeń cudownej skuteczności. Tokaj sprzedaje się w pękatych butelkach o pojemności 50 cl.

Budapeszt, stolica Węgier, położona nad Dunajem, na skraju Wielkiej Niziny Węgierskiej. 1,8 mln mieszkańców (1997). Gospodarcze, handlowe i kulturalne centrum kraju. Siedziba władz centralnych, parlamentu.
Budapeszt powstał z 2 oddzielnych miast: Budy i Pesztu, na miejsce starej Budy; w starożytności rzymskie – Aquincum. Od 1242 Buda była stolicą Węgier, od 1350 – stałą rezydencją królów węgierskich, natomiast Peszt – ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. Oba miasta po klęsce pod Mochaczem zostały opanowane przez Turków, którzy utrzymali je do 1686. W XVIII w. znalazły się pod panowaniem Habsburgów.
W 1767 miasta połączył je pierwszy most. W 1872 połączono Budę i Peszt w jedno miasto – Budapeszt. Od 1867 stolica Królestwa Węgier w ramach Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Cesarze Austrii byli równocześnie królami Węgier już od śmierci Ludwika Jagiellończyka (1526). Po I wojnie światowej, w 1918, został stolicą niepodległych Węgier.
W czasie II wojny światowej Budapeszt został zdobyty przez Armię Czerwoną, która przeprowadziła dużą operację w dniach od 29 X 1944 do 13 II 1945 przeciwko zgrupowaniu wojsk węgierskich i niemieckich. Ponownie zajęty przez Armię Czerwoną w październiku 1956 w celu stłumienia powstania węgierskiego.
Najważniejszy ośrodek przemysłowy Węgier, dostarczający 1/4 całej produkcji krajowej, rozwinięty przemysł maszynowy, środków transportu, elektrotechniczny, farmaceutyczny, tekstylny, spożywczy. Węzeł komunikacyjny. Największy port rzeczny kraju. Lotnisko międzynarodowe. Siedziba uniwersytetu i licznych szkół wyższych. Obie części miasta łączy 6 mostów drogowych i 2 kolejowe.
Atrakcją Budapesztu są liczne tereny zielone i wypoczynkowe – najbardziej uczęszczane: Wyspa Małgorzaty na Dunaju, z zespołem krytych i otwartych basenów, alpinarium, obiektami rozrywkowymi, oraz Park Miejski. Gorące źródła mineralne. Uznawany jest za jedno z najpiękniejszych miast Europy.
Zabytki: zamek królewski z XIII w., przebudowywany w XVIII i XIX w., gotycki kościół św. Macieja, turecka łaźnia z XVI w., budynek parlamentu i wiele innych. Krótkie opisy zabytków zamieściłem w dziale „Gdzie byliśmy?”
Gdy patrzeć na Budę z brzegu Dunaju, przedstawia się ona jako zbiorowisko wspaniałych budowli, archaicznych strzelistych dachów i ogromnych pomników stłoczonych na niedostępnych masywach górskich..
Aby doświadczyć uroku Wzgórza Zamkowego, najlepiej przyjść wcześnie rano, zanim zbiegną się tutaj tłumy. Potem można pójść do muzeów, powędrować na obiad lub pomoczyć się w którejś z licznych łaźni tureckich i wrócić, by uchwycić uliczne życie po południu. Leżące nieco dalej Wzgórza Budańskie, gdzie jedzie się wyciągiem krzesełkowym lub ciuchcią, są oczywiście rzadziej odwiedzane w ciągu tygodnia. Wzgórze Gellérta, Rózsadomb i ruiny rzymskie można oglądać zawsze, gdy tylko dopisze pogoda.
Peszt jest bardziej ruchliwy bardziej zatłoczony i weselszy niż Buda. Jest to miejsce, gdzie podejmuje się decyzje, działa, sprzedaje i kupuje. Podczas gdy Buda wyrastała wokół fortyfikacji i pałaców Wzgórza Zamkowego, wschodnie wybrzeże zasiedlali kupcy, rękodzielnicy, słowem – kwitł tu handel. Większość budowli i układ topograficzny, pochodzący z końca XIX w., nadaje Pesztowi jednolity wygląd, porównywalny do innych europejskich stolic. Bulwary, budynki użyteczności publicznej i domy mieszkalne zostały zbudowane na skalę odpowiadającą drugiemu miastu w imperium Habsburgów i stolicy narodu, który świętował swe tysiąclecie w 1896 r. Obecnie te wielkie budowle, poznaczone bliznami pocisków, w bólach odnowy tworzą dekorację dla życia w Belváros (śródmieście, starówka) w sąsiedztwie kawiarni, winiarni i placów, gdzie spotykają się mieszkańcy.
Dla idących od wybrzeża dwa półokrągłe bulwary są punktami orientacyjnymi. Centrum leży w obrębie Małych Bulwarów (Kiskörút) utworzonych przez József Attila utca, Károly körút, Múzeum körút i Vámház körüt. Trochę dalej znajdują się Wielkie Bulwary (Nagykörút), które ciągną się przez VI, VII, VIII i IX dzielnicę, gdzie noszą nazwy Szent István körút, Teréz körút, Erzsébet körút, József körút i Ferenc körút. Peszt bywa również opisywany według alei (út) rozchodzących się promieniście za Wielkie Bulwary. Są to przede wszystkim Bajcsy-Zsilinszky út (w kierunku dworca Nyugati), Andrássy út prowadząca do Városliget (Park Miejski), i Rakóczi út w kierunku dworca Keleti. Deák tér, miejsce spotkania trzech linii metra i kilku głównych alei, najlepiej posłuży jako punkt wypadowy.